Iulian Ciocan (52), een Moldavische schrijver en journalist, betreedt ons taalgebied met de vertaling van Hartenvrouw, een hilarische allegorie van 2018. In eigen land heeft hij al talloze verhalen gepubliceerd. Zijn thema's zijn de mestvaalt van de politiek en de penibele situatie in de uithoek van Europa waar niemand zich om bekommert.

De samenvatting van Hartenvrouw zit vol spoiler alerts. Het is bijna onmogelijk om iets over het boek te zeggen, omdat de plot zo dwingend is. Toch dit: het personage dat de helft van het boek in het centrum van de aandacht staat, is Nistor Polobok, een geldwolf, een hoerenloper, een graaier zonder geweten, die een prachtig kasteel bewoont in een voor de rest straatarme stad, Chisinau, de hoofdstad van Moldavië.

De realistische ondertoon van het verhaal is de gewetenloosheid van Polobok, een personage dat iedereen herkent die weleens in die hoek van Europa is geweest. Op een dag blijft zijn rechtervoet achter een verzakking in het asfalt haken, waardoor hij struikelt en op een potsierlijke wijze ten val komt. Dit gebeurt nota bene vlak voor zijn kasteel. Al wat daarna komt, is een gevolg van de val. Of liever, van de oorzaak, het gat in de straat. De onooglijke verzakking wordt almaar groter, zonder aanwijsbare reden en dreigt iedereen en alles mee te sleuren. De rest moet u zelf lezen. U zult het zich niet beklagen, want het boek leest als een trein.

Tempo

Hartenvrouw is politieke satire van het hoogste allooi. De auteur is geboren en getogen in Moldavië, een land dat tussen Roemenië en Oekraïne zit gewrongen. Het werd door allebei in de loop van de geschiedenis bezet en weer afgestoten, maar heeft nu een autonome status. Onnodig te zeggen dat de Sovjetoverheersing van de twintigste eeuw het land onmiskenbaar heeft getekend. Het is een van de armste landen van ons continent. Het heeft net geen toegang tot de Zwarte Zee, maar is wel vanaf de kust, waar de dichtstbijgelegen stad Odessa is, bereikbaar. Je zou het geopolitiek gezien een niemandsland kunnen noemen. Men weet nauwelijks waar het ligt, het behoort toe aan iedereen of aan niemand, het is een land 'in eindeloze transitie', een restland, een samenraapsel, een gat (letterlijk!), een België, maar dan ontdaan van alles wat het leefbaar maakt.

De auteur vraagt zich spelenderwijs af of er wel een fatsoenlijke vorm van politiek mogelijk is, en daar geniet hij duidelijk van, terwijl hij er ook van baalt. Zijn verhaal kent in de eerste helft een rechtlijnig verloop, maar daarna vertakt het zich in alle richtingen. Nieuwe personages komen met een duizelingwekkend tempo langs. Waar je aanvankelijk hoopt op een oplossing van het probleem (het gat in de stad), is er van lieverlee geen enkele uitweg meer, integendeel. Op het einde begint alle ellende weer van voren af aan.

Kafka

Het onheil in Midden-Europa zal wel niet helemaal uit het Oosten komen, maar de dwingende invloed van de Sovjets heeft wel voor een boel hartenleed gezorgd. Het boek maakt hiervan een balans op. De auteur slaagt erin om de ambigue, hypocriete mentaliteit die het gevolg is van decennia politiek getouwtrek, haarscherp te beschrijven.

Hoe langer je erover nadenkt, hoe meer lagen Ciocans verhaal heeft. Naast een politieke satire is het ook een psychologisch portret: de ontdane mens vraagt zich af of hij misschien zelf schuldig is aan de misère die hem wordt aangedaan, hij krijgt kafkaëske drogbeelden, hij gaat er waarachtig in geloven. Misschien heeft hij iemand beledigd, heeft hij zijn partner bedrogen of heeft hij de dood van zijn schoonmoeder niet verhinderd.

Uiteraard is het allemaal absurd, maar tegelijkertijd dient het zich aan als volstrekt normaal. Het abnormale wordt natuurlijk. Wellicht is dat de essentie van leven in een boosaardig sprookjesland met een dubieuze moraal. Optimisme is uitgesloten: er is geen redding. De mens is door en door slecht, en wie het nog niet is, zal het gauw worden, wees gerust.

Vertaald door Charlotte van Rooden, Pegasus, 152 blz., 19,50 €.

Verberg tekst

Het vergt een knap schrijver om honderd aspecten van de verrotheid van een voormalige communistische samenleving de revue te laten passeren in een korte roman die behalve grimmig zo hilarisch is dat zelfs lezers die 'eigenlijk niets' met deze thematiek hebben die zullen uitlezen. De auteur is Iulian Cocian, in 1968 geboren in Chisinau, destijds hoofdstad van de Sovjet-republiek Moldavië. Hartenvrouw is niet alleen zijn eerste roman in het Nederlands en het uitstekende vertaaldebuut van Charlotte van Rooden - het is überhaupt het eerste uit 'het Moldavisch' in het Nederlands vertaalde boek.

De republiek Moldavië laat zich ietwat versimpeld omschrijven als een door Stalin geamputeerd stuk Roemenië. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 werd het een zelfstandig land met Moldavisch en Russisch als officiële talen. Een taal is een dialect met een leger en een politiemacht, weten ze in dit stuk van Europa, en Moldavisch is Roemeens in allesbehalve naam.

Moldavië is behalve een der minst belichte ook een van de armste Europese landen. Veel waar het voormalige Oostblok vanaf de vroege jaren negentig mee te maken kreeg - rovende apparatsjiks, excessieve sociale ongelijkheid, razendsnel afbrokkelend maatschappelijk cement en een democratie waarvoor de bijnaam 'kleptocratie' in zwang kwam - nam hier extreme vormen aan.

Ciocan giet de excessen van die postcommunistische 'transitie' in een Saramago-achtig magisch-realistisch verhaal dat in de loop van het boek een soort eigentijdse fabel over postcommunisme wordt. Op een dag struikelt de met steekpenningen rijk geworden apparatsjik Nistor Polobok voor zijn kitschvilla in de dure wijk van Chisinau over een barst in het wegdek. Die barst wordt een gat, daarna een kloof, daarna een reusachtige krater. Polobok doet flink wat schurken in dit deel van de wereld doen als ze in de problemen zijn: hij spoedt zich naar een waarzegster. Die kijkt in haar kaarten en vertelt hem dat het gat almaar groter wordt omdat een 'hartenvrouw' kwaad is op hem, corrupte 'schoppenheer'. Alleen als die hartenvrouw de schoppenheer vergeving schenkt, zal de Moldavische hoofdstad niet in dat groeiende gat verdwijnen.

Polobok graaft in zijn geheugen wie de hartenvrouw zou kunnen zijn en ontwaart haar in de gedaante van een kritische journalist die hij niet zachtzinnig behandelde toen ze met een camera zijn kasteel stond te filmen voor een uitzending over flagrante corruptie. De waarzegster heeft Polobok gemaand op te schieten wil hij Chisinau nog redden, maar in die missie ondervindt Polobok het soort tegenslag waar gewone Moldaviërs al ruim een kwarteeuw mee bekend zijn. Het groeiende gat, denkt de lezer, is als de zondvloed in het Oude Testament, een straf voor schurkengedrag.

Aan het slot van de fabel zien we de ramp ineens van een afstand, vanuit het perspectief van een brutaal burgemeestertje van een nabijgelegen dorp. Als die op zijn televisie ziet hoe de hoofdstad van zijn land in het gat verdwijnt, slaat hij een toon aan die we kennen van Matteo Salvini en andere 21ste-eeuwse rechts-populisten: 'Die idioten in Chisinau, ook al bulken ze van de poen, kunnen niet eens een gat dichtgooien!' Als deze Moldavische Salvini de solide poort voor zijn forse huis wil openen, struikelt ook hij over een barstje in het wegdek.

****

Uit het Roemeens vertaald door Charlotte van Rooden.

Pegasus; 152 pagina's; € 19,50.

Verberg tekst

Een bizar, absurdistisch verhaal dat bijzonder goed de politieke situatie, vol corruptie en smeergeld, in Moldavië onderlijnt. Het boek is vrij levendig vertaald, ondanks een overdaad aan omschrijvingen en een wat stijf aandoend taalgebruik. De lezer die hier echter doorheen weet te kijken, zal getrakteerd worden op een rijk verhaal. Het statige geheel lijkt uiteindelijk zelfs passend voor het onderwerp en de karakters. De potsierlijke, corrupte ambtenaar Nistor Polobok komt er na een dag waarin hij weer smeergeld heeft aangepakt achter dat er een gat in het asfalt voor zijn villa is verschenen. Ondanks al zijn pogingen om dit te repareren, wordt het gat groter en groter. Dit is een mooie symboliek voor de situatie in Chișinău, waarbij er letterlijk een gat ontstaat (de politieke corruptie) dat alles in de stad verzwelgt. Nistor bezoekt een waarzegster, die hem vertelt dat het zijn schuld is en dat alleen de mysterieuze ‘hartenvrouw’ hem kan vergeven. Een sterk staaltje politiek getinte fictie. Eerste vertaling van werk van deze auteur (1968) in het Nederlands. Verberg tekst